پیشینه تاریخی و علل ویرانی ارگان

پیشینه تاریخی و علل ویرانی ارگان

تاریخ بهبهان همواره و همه جا با تاریخ ارگان همراه بوده و اساسا یکی محسوب می شود . لذا برای روشن شدن آن بهتر است از قدیمی ترین ‌ازمنه یعنی ارگان شروع تا به استقلال تاریخی بهبهان و بعد از آن بپردازیم : شهر قدیمی بهبهان ارجان بواسطه اشیاء بدست آمده در کشفیات باستان شناسی سال 1361 (‌هجری شمسی )‌تا کنون قدیمی ترین دوره تاریخی آن معلوم گردیده است که نشان از هزاره دوم پیش از میلاد مسیح دارد . گور مکشوفه , کتین هوتران فرزند پادشاه ایلامی که در هزاره دوم قبل از میلاد سلطنت میکرد همراه با جام ارگان و حلقه قدرت آن شوکت و عظمت فرهنگی و هنری ارجان را به نمایش می گذارد و با عرضه اطلاعات گرانبهایی از تاریخ بهبهان معلوم میدارد که این شهر قدیمی , چگونه از منظر فرهنگی , بر تارک منطقه می درخشیده است .

   نقوش جام ارگان که نشانگر , مرکزیت این منطقه است به نوبه خود عظمت فرهنگی - هنری 

و شوکت اجتماعی , مردمی را از عمق تاریخ ارگان ( ارجان ) روشن می سازد که تا به حال 

, برای محققان , نقطه تاریکی به حساب می آمد و بدین طریق نشان میدهد که ارگان در 

دوره ساسانی بوجود نیامده و عظمت خود را تنها در این دوره بدست نیاورده است . 

بلکه این شاهان ایلامی بوده اند که این منطقه را برای زندگی برگزیده و شکوفا نموده اند

 ( شماره های 7-8-9 مجله اثر ) از انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی بیانگر این 

واقعیت ارزشمند است .  

از وضعیت ارگان در دوره مادها و چگونگی حاکمیت بر این ناحیه تا کنون سند و مدرکی بدست نیامده است و به همین دلیل شاید بتوان گفت ارجان در این دوره همچنان در حاکمیت ایلامیان بوده است . شهر قدیمی بهبهان (‌ارگان ) ‌در دوره هخامنشی بواسطه قرار گیری بر سر یکی از مهمترین راههای ارتباطی آن زمان یعنی راه شاهی که از لودیه در کنار دریای مدیترانه شروع میشده و شوش را از طریق ارگان به پاسارگاد متصل می نموده است از رونق و اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است . استرابو , در خصوص ارگان زمان هخامنشی می نویسد در این شهر مردمی زندگی می کردند که به آنها ( اوکسی ) می گفتند و به قولی دیگر در دوره هخامنشی ارگان بهبهان جزء سرزمین (‌کی ها )‌بوده است . اسکندر مقدونی به هنگام تهاجم به تخت جمشید ضمن تصرف ارگان در گذرگاه تنگ تکاب , پس از نبردی سخت با سردار معروف منطقه آریو برزن و تحمل تلفات زیاد از این معبر عبور کرده خود را به تخت جمشید رسانده است . لازم به یاد آوری است که منطقه ارجان نزد یونانیان به نام ارکان معروف بوده است . در دوره اشکانی , جنوب شرقی خوزستان , یعنی ارجان هنوز توسط امیران یا پادشاهان ایلامی اداره می شده که ساتراب نشین جداگانه پارتی (‌اشکانی )‌را با اجازه اشکانیان تشکیل داده بودند . نقوش برجسته سنگی موجود در تنگه سروک (‌سولک )‌که صحنه تشریفات ,‌تفویض مقام و منصب ,‌مراسم مذهبی و جنگ تن به تن را نشان می دهد , یادگار رونق و آبادانی ارگان دوره اشکانی است . سنگ فرش های باقی مانده در تنگ خوئیز و دیگر تنگ های مجاور منطقه ارگان که به هخامنشیان نسبت می دهند عمدتا توسط اشکانیان توسعه و ترمیم یافته اند . در دوره ساسانی , که ارگان یکی از ایالات پنجگانه فارس محسوب میشد از یک طرف بلاد شاپور و از طرف دیگر ,‌منطقه شوش را از طریق در بند پارس به تخت جمشید متصل می نمود . معروف است که قباد ساسانی پدر انوشیروان ,‌شهر ارجان را بوسیله عده ای از اسرای رومی (‌آمد – دیار بکر ) بازسازی و از نو بنا نهاد . آثار بجا مانده از دور ه ساسانی که نشانه بیشتری از عظمت و شوکت شهر قدیمی بهبهان را ردر بردارد عبارتند از آثار دو پل در بستر رودخانه مارون در شمال شهر ارگان و کنار مسجد جامع آن (‌شماره 44 ثبت آثار باستانی )‌که مهمترین آن پل بکان و بند بکان است . همچنین آثار پل سومی , در نزدیکی سد شهدا در جوار امام زاده جعفر وجود دارد ,‌بعضی آنرا منسوب به حجاج بن یوسف از دوره اسلامی میدانند . آتشکده چهار طاق (‌شماره ثبت 371 )‌و پل خیری مح خان , در ناحیه خیر آباد که ارگان را به بلاد شاپور در ناحیه ممسنی متصل می کرده است از دیگر آثار منسوب به دوره ساسانی است . بعد از ظهور دین اسلام در سال 16 (‌هجری قمری ) به فرمان عمر بن خطاب , عثمان بن ابی العاصی به کمک ابو موسی اشعری حاکم بصره ارگان را تصرف نمودند و از آن زمان به بعد امور این منطقه توسط والیانی که از طرف خلیفه وقت برای اداره ولایات فارس فرستاده می شد حل و فصل می گردید . در دوره اسلامی , ارگان عظمت خود را برای چند قرن همچنان حفظ نمود بطوریکه در دوره آل بویه از مراکز مهم ضرب سکه محسوب می گردید. ‌سکه ای مربوط به( 346 هجری قمری) از آنجا بدست آمده که یکطرف آن رکن الدوله و طرف دیگرش اسامی المطیع بالله خلیفه عباسی و عضد الدوله بویی ضرب شده است . مقدسی در خصوص اهمیت اقتصادی ارگان در احسن التقاسیم می نویسد :‌ارگان شهری است بسیار آباد و پر از نعمت های فراوان و دارای مردمی نجیب است . یخ , رطب , لیمو , عنب در آن جمع است معدن انجیر و زیتون می باشد . صابون و دوشاب بسیار خوبی دارد و این شهر خزانه فارس و عراق و بارانداز خوزستان و اصفهان است . در باب اهمیت اقتصادی شهر قدیمی بهبهان همین بس که از عضد الدوله بویی نقل کرده اند که گفته :‌من عراق را برای نامش و ارگان را برای درآمدش می خواهم . از این گذشته بهبهان مقر حکومت یکی از پادشاهان آل بویه به نام بهاء الدین یا بهاء الدوله بود , که در همان محل نیز چشم از جهان فرو بسته است . بطور کلی ارگان در دوره اسلامی , گذشته از عظمت و رونق اقتصادی ,‌اجتماعی ,‌فرهنگی , خود محل برخورد بازرگانان , تجار ,‌شعر ا ,‌د انشمندان و حتی موسیقیدانان بوده است که از آن جمله اند , ابراهیم بن بهمن ارجانی و فرزندش اسحاق ابن ابراهیم , که هر دو موسیقی دانانی توانا بوده اند . شیخ ابوالحسن شیرازی و شاگردش احمد بن ابراهیم بنا ارگانی که از عارفان زمانه خود بوده اند . حکیم ناصر خسرو علوی که در سال 443 (‌هجری قمری )‌از ارجان دیدن کرده است آن را شهری بزرگ و پر رونق که دارای باغ و بوستان های بسیار است توصیف نموده می نویسد .در سال 452 زلزله ای در ارجان رخ داد که مردمان آن پراکنده شدند و به تدریج از رونق افتاد. عوامل متعددی در ویرانی ارگان و رکود آن موثر بوده اند که مهمترین آنها عبارتند از : - زلزله های پی در پی قرن پنجم هجری قمری که در خصوص این زلزله ابن اثیر در کتاب الکامل فی تاریخ می نویسد دو زلزله شدید یکی در سال 445 (‌هجری قمری )‌و دیگری در سال 478 (‌هجری قمری )‌در ارگان به وقوع پیوسته است . - شکسته شدن سد ارجان و مختل شدن امور زراعی و کشاورزی - تخریب تدریجی دیوار دفاعی شهر که بعد از آل بویه , توجه چندانی به مرمت و نگهداری آن نمی شد و این امر موجب آسیب پذیری بیشتر شده است . - حملات متعدد اسماعیلیان به ارجان در عصر سلاجقه و غارت و چپاول شهر - جنگ های مستمری که میان مدعیان قدرت در دوران سلجوقیان , خوارزمشاهیان , ایلخانان به وقوع پیوسته خاصه اتابکان فارس و لر که پیوسته بر سر تسلط شهرهای مرزی میان خوزستان و فارس از جمله ارجان و کهگیلویه به جنگ و ستیز برخاسته و موجب وارد آمدن خسارت زیاد به ارگان گردیده است . - تسلط اتراک (‌خاصه افشارها )‌و غارتگری آنها در آن نواحی که سالیان درازی ادامه داشت . - سرانجام غارتگری و دستبردهای همسایگان ارگان و رعب و وحشتی که ایجاد کرده بودند, مجموعا زمینه را برای ترک شهر به وسیله مردم فراهم نموده است . بدنبال حوادث مذکور قریه بهبهان که به فاصله کمی (‌حدود 8 کیلومتر )‌از ارگان قرار داشت به تدریج پذیرای مردم ارگان گردید و رو به آبادی و رونق نهاد که سرانجام در قرن هشتم (‌هجری قمری )‌خود را در تاریخ به جای ارگان نشان داد.

برگرفته از وبلاگ بهبهانی های مقیم تهران

ارتباط ارجان و کهگیلویه قدیم

شهرستان کهگیلویه در زمانهای قدیم جزء لرستان بزرگ بوده است. استرابون، جغرافیدان مشهور یونان باستان، کهگیلویه را بخشی از خاک اوکسی ها ( نام هخامنشی خوزستان) می داند. در دوره ساسانیان ،قباد ساسانی شهر ارگان ( ارجان) را در قسمت دشت آن بنا نهاد که (قباد خوره) نامیده می شد. مناطق کوهستانی آن را نیز ( رم زمگیان) می نامیدند. در دوران بعد از اسلام ( قباد خوره) به نام شهر حاکم نشین آن ولایت ارگان (ارجان) و مناطق کوهستانی آن ( رم زمگیان) به کهگیلویه شهرت یافت. در قرن های بعدی شهر ارگان ویران گردید و افشار ها و لرها سراسر آن را تصرف کردند، تمامی این خطه کهگیلویه و قسمت کوهستانی آن (پشتکوه ) و قسمت دشت آن ( زیرکوه) نامیده شدند. کهگیلویه از سه کلمه کوه، گیل و اویه ترکیب یافته است. کلمه ( او) پسوند مالکیت است. بنابراین معنای این نام ( منطقه کوهستانی گیل) است. شهرستان کهگیلویه از شمال به شهرستانهای باغ ملک و ایذه ( استان خوزستان) از جنوب به شهرستان گچساران، از غرب به شهرستانهای بهبهان، امیدیه و رامهرمز (استان خوزستان) و از شرق به شهرستان بویراحمد محدود می گردد. این شهرستان دارای مساحتی بالغ بر ۶۰۷۹ کیلومتر مربع است و دارای دو نوع آب و هوای کاملا متفاوتدر نواحی سردسیر و گرمسیر بوده و نیز محلی برای قشلاق ایلات منطقه می باشد. عمده ترین منابع آبی منطقه شامل رودخانه مارون می باشد که از ارتفاعات بخش لوداب شهرستان بویراحمد سرچشمه گرفته و پس از عبور از مناطق مختلف کهگیلویه از جمله سوق و لنده از آخرین نقطه شهرستان واقع در مرز شهرستان بهبهان از تنگ تکاب گذشته و به سمت شهرستان بهبهان جریان یافته و به نام رود جراحی به خلیج فارس می ریزد. در منطقه تنگ تکاب یک سد بزرگ بنام سد مارون بر روی این رودخانه احداث گردیده که آب اراضی زراعی مناطق بهبهان و زیدون خوزستان را تامین می نماید. از دیگر رودخانه‌های این شهرستان می توان رودخانه چرام نام برد که از کوههای شمال شرقی چرام سرچشمه گرفته و به رودخانه نازمکان می پیوندد. ارتفاعات مهم این شهرستان شامل کوههای سیاه، اشکر ،سفید، نور ( نیل) چیست خوار و کوه دیل می باشد. نقاط مهم دیدنی و زیارتگاهی شهرستان نیز عبارتند از چشمه بلقیس چرام، آبشار طسوج، دریاچه سد مارون واقع در تنگ تکاب و شهر قدیمی دهدشت ( بلاد شاپور)، آبشار آب حیات ،تنگ پیرزال و ..

تصاویری از پوشش گیاهی و طبیعت بهبهان ۳/۱/۱۳۸۶